مسیر طنز فارسی از پیش از اسلام تا دوران معاصر

تاریخچه طنز در ادبیات فارسی

طنز در ادبیات کهن ایران سابقه‌ای بسیار طولانی دارد و در بیشتر دوره‌های شعر فارسی، از عهد پیش از اسلام تا دوران مغول و پس از آن، به شکلی آشکار یا نهفته به کار رفته است. بسیاری از شاعران بزرگ که معمولاً با وجه جدی آثارشان شناخته می‌شوند، در بخش‌هایی از آثار خود رگه‌هایی از طنز، انتقاد و طنازی اجتماعی دارند. سرآغاز پیدایش طنز در زبان ایرانی به دوران پیش از اسلام برمی‌گردد، چنان‌که مناظره «بُز و درخت آسوریک» در زبان پهلوی، یکی از نخستین نمونه‌های شناخته‌شده است.

ویژگی‌های طنز کهن

• هدف آموزشی و اصلاحی داشت تا خنداندنِ صرف
• زبانِ نقد اجتماعی و ریاورزی بود
• برای در امان ماندن از خشم شاهان در قالب تمثیل بیان می‌شد
• تفاوت بنیادین با هجو در نیت و غایت آن است
• از طنازی تمثیلی و دینی به طنز اجتماعی و سیاسی تکامل یافت

«بز و درخت آسوریک» نمونه‌ای پیشرو در ادبیات طنزآمیز فارسی بود که بعدها به صورت قالب‌های مناظره ادامه یافت.

طنز برای اصلاح و بیدارسازی جامعه است، در حالی که هجو معمولاً جنبه شخصی و تخریبی دارد.

این پیوستگی باعث شده طنز یکی از پایدارترین و پویاترین عناصر در سنت ادبی ایران باشد.