اقتصاد خطی: تهدیدی برای تاب‌آوری سرزمینی ایران

اقتصاد خطی و تأثیر آن بر تاب‌آوری سرزمینی ایران

اقتصاد خطی به عنوان مدلی که در آن منابع استخراج می‌شوند، تولید صورت می‌گیرد، مصرف می‌شود و سپس پسماند باقی می‌ماند، به عنوان دشمن اصلی تاب‌آوری سرزمینی ایران شناسایی شده است. اطهره نژادی، مدیر گروه مخاطرات محیط زیستی پژوهشکده سوانح طبیعی، در نشستی با عنوان «به‌سوی نظام سکونتگاهی تاب‌آور» تأکید کرد که این مدل اقتصادی ریشه‌های تاب‌آوری کشور را تضعیف کرده است. وی خاطرنشان کرد که تاب‌آوری نه تنها به معنای بازگشت به حالت قبلی، بلکه به معنای بهتر زیستن پس از بحران است.

• روستاها به عنوان نخستین پایگاه تاب‌آوری: نژادی روستاها را حلقه اول زنجیره تاب‌آوری دانست و هشدار داد که تخلیه هزاران روستا در دهه‌های اخیر نشانه‌ای از فروپاشی تاب‌آوری اکولوژیک و فرهنگی است.
• چالش‌های پنجگانه پیش‌رو: کشور با پنج چالش اصلی شامل کمبود منابع آب، وابستگی به کشاورزی سنتی، تمرکزگرایی اداری، ضعف سرمایه اجتماعی و گسترش شتابان شهرنشینی مواجه است.
• راهکارهای مبتنی بر اقتصاد چرخشی: گذر از اقتصاد خطی به اقتصاد چرخشی که در آن پسماند به منبع تبدیل می‌شود، کلید اصلی بازسازی تاب‌آوری سرزمینی معرفی شده است.
• نمونه‌های جهانی موفق: در کشورهایی مانند نروژ و هند تا ۹۰ درصد زباله‌ها بازیافت می‌شود که نشان‌دهنده امکان‌پذیری اجرای اقتصاد چرخشی است.
• ضرورت بازگشت به حکمت ایرانی: نژادی بر لزوم بازگشت به «صرفه در حکمت» و اعتدال در مصرف تأکید کرد و گفت: “پایداری، همان عدالت در نسبت‌هاست.”

ابن‌سینا می‌گوید: «کمال موجود در آن است که بماند و بپاید و هر بقایی جز از درون ذات برنیاید.» این سخن درسی از تاب‌آوری است که سیستم باید متکی بر ویژگی‌های درونی خود باشد.

مولوی در مثنوی می‌گوید: «هر که جز ماهی ز آبش سیر شد، هر که پیروزی است روزش دیر شد.» این بیت نماد درک فلسفی از بقاست و نشان می‌دهد که روستا آب حیات تمدن است.

در پایان، نژادی بر این نکته تأکید کرد که توسعه باید از منطق انبساط به منطق اعتدال بازگردد و انسان جزئی از زمین است، نه حاکم بر آن. اجرای برنامه‌های تاب‌آوری نیازمند بودجه و درک ضرورت توجه به ابعاد اجتماعی توسعه است.