مبنای میرزای شیرازی برای ورود روحانیت به سیاست و موضع روشنفکران

میرزای شیرازی و تحول نقش روحانیت در سیاست

میرزای شیرازی با تأسیس مکتب سامرا، رویکرد حوزه‌های علمیه نسبت به امر سیاست را دگرگون ساخت و عملاً سیاست را به عرصهٔ عمل مرجعیت وارد کرد. ایشان سیاست و دیانت را اموری جدا از هم نمی‌دانست، بلکه بر تلازم ذاتی این دو تأکید داشت. میرزا در رسالهٔ مشهور به تحریمیه که توسط شیخ فضل‌الله نوری منتشر شد، موضع خود را اینگونه بیان می‌کند: “در اعصاری که دولت و ملت در یک محل مستقر بود چون زمان حضرت ختمی مآب تکلیف سیاست در این قسم از امور عامه در عهده همان شخص معظم بود و حال که به اقتضای حکمت‌های الهیه هر یک در محلی است در عهده هر دو است که این دین و دنیای عباد را حراست کرده و اسلام را در غیبت ولی عصر (عج) محافظت نمایند.”

• فتوای تحریم تنباکو به عنوان مهم‌ترین مصداق این نظریه در سال ۱۳۰۹ قمری صادر شد
• این فتوا مستقیماً علیه قرارداد استعماری رژی با دولت انگلیس صادر شد
• واقعه تنباکو نقش جدید و دائمی برای روحانیت در عرصه سیاسی ایران معاصر تعریف کرد
• این نقش‌آفرینی جدید مخالفان جدی در میان روشنفکران داشت
• یحیی دولت‌آبادی از مخالفان ورود روحانیت به سیاست بود

“دخالت میرزای شیرازی در امر سیاست… بذری در مزرعه روحانیت پاشید که معلوم نیست چه حاصلی برویاند” “این حرکت مبدأ ورود جدی روحانیت به سیاست در دوران معاصر بود”

مکتب سامرا با تربیت صدها فقیه، ظرفیت عظیمی از نخبگان مذهبی را به جامعه تحویل داد و هستهٔ مرکزی تحولات فکری بعدی را تشکیل داد.