چالش مشروعه و مشروطه و زمینه‌های نگارش «تنبیه الامه» میرزای نائینی

چالش مشروعه و مشروطه در اندیشه میرزای نائینی

در آستانه مشروطه، جامعه ایران به دلیل ناکارآمدی گسترده، فساد اخلاقی و سیاسی، ظلم، سرکوب و وابستگی فزاینده به بیگانگان دچار خفقان و نارضایتی عمیقی بود. پادشاه قاجار خود را در مرکز جهان می‌دید و هیچ قانونی را محدودکننده خود نمی‌دانست. مناصب دولتی به فروش گذاشته می‌شد و حکمرانان هزینه‌های خود را از طریق اخذ باج و خراج از مردم جبران می‌کردند.

• زمینه‌های سیاسی: فساد ساختاری و وابستگی به خارجیان
• اعتراضات مردمی: تحصن علما و مهاجرت به قم
• تأسیس مجلس: در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ قمری
• چالش ایدئولوژیک: سازگاری مشروطه با اسلام
• نقش نائینی: تبیین مبانی دینی نظام مشروطه

«میرزای نائینی دو نوع تفسیر از استبداد دینی را مطرح می‌کند: استبداد از بالا به پایین و استبداد از پایین به بالا»

«وی معاویه را نماد استبداد دینی نوع دوم می‌دانست؛ فردی که با ظاهر دینی از دین به عنوان ابزار قدرت استفاده می‌کند»

میرزای نائینی با تشخیص عدم امکان عملی حاکمیت فقها در آن زمان، اقدام به تفسیر اسلامی از قانون اساسی مشروطه کرد و الگوی سیاسی «مشروط اسلامی» را متولد نمود که زمینه‌ساز حمایت او از نهضت مشروطیت شد.