ترس قاجار از قانون و نظم بود نه ملی‌گرایی/ بازخوانی اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی

اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی در مشروطه

میرزا آقاخان کرمانی از روشنفکران تأثیرگذار دوره قاجار بود که با اندیشه‌های انقلابی خود پایه‌های نظری جنبش مشروطه را بنیان نهاد. او که از خانواده‌ای زرتشتی برخاسته بود، به مسلک ازلی گروید و به دلیل فعالیت‌های سیاسی به عثمانی تبعید شد. آقاخان در آثار خود مانند «سه مکتوب» و «آیینه سکندری» به فلسفه تاریخ ایران پرداخت و نخستین کسی بود که نوعی مارکسیسم را در تاریخ ایران ردیابی کرد.

ویژگی‌های فکری آقاخان

• تأثیرپذیر از ناسیونالیسم رمانتیک فرانسه
• هوادار مزدک و حکومت توده مردم
• ترکیب سنت ایرانی با مدرنیته
• نقد نظام استبدادی قاجار

«ترس قاجار از ملی‌گرایی نبود، از قانون و نظم بود که برابر می‌شد با پایان نظام سنتی در ایران»

«آقاخان حتما در ساخت مطالبات و آرمان‌های مشروطه اهمیت داشت»

اگرچه اندیشه‌های او در زمان خود مورد طرد قرار گرفت، ولی امروز نیاز به بازخوانی انتقادی دارد تا به سنتی مدرن دست یابیم.